Do najbardziej efektywnych strategii w procesie kształcenia geograficznego zarówno w warunkach edukacji stacjonarnej, tradycyjnej, jak i zdalnej, należą: Strategia Kształcenia Wyprzedzającego (Dylak 2011; Piotrowska, Cichoń, Mrula, Nowak-Pierszalska, 2013); Uczenie się przez nauczanie LdL (niem. Lernen durch Lehren; Martin, 1996, 2002; Piotrowska 2012b) oraz IBSE (ang. Inquiry Based Science Education; Sypniewski, 2015).
W fundamentalnych założeniach Strategia kształcenia wyprzedzającego (Dylak, 2011) realizowana w czterech fazach (Aktywacja, Przetwarzanie, Systematyzacja oraz Ewaluacja) akcentuje samodzielność i aktywność uczniów w ich wcześniejszym przygotowywaniu się do lekcji, które jest realizowane poza szkołą. W trakcie przygotowywania uczeń poszukuje informacji i wykonuje przygotowane przez nauczyciela zadania. Podczas lekcji zarówno w warunkach edukacji stacjonarnej lub zdalnej, uczeń nie jest już zapoznawany z nowym materiałem, tylko sam odpowiednio przygotowany, bierze w niej aktywny udział. Ważną cechą strategii jest zaangażowanie uczniów oraz nauczyciela w środowisku cyfrowym, w technologii informacyjno-komunikacyjnej. Uczniowie przekształcają informacje w wiadomości, budują osobistą wiedzę przedmiotową przez tworzenie komunikatów, wykonywanie zadań, a z pomocą nauczyciela systematyzują zdobytą wiedzę. Dlatego też celem już właściwych zajęć, które się odbywają w warunkach klasowo-lekcyjnych, jest ugruntowanie wiadomości, korekta rozumienia, doskonalenie określonych umiejętności oraz rozwiązanie ewentualnych problemów.
Zasadniczą fazą, która umożliwia samodzielne przygotowanie się ucznia do lekcji, jest faza przetwarzania. Przygotowane przez nauczyciela różnorodne materiały dydaktyczne mogą obejmować karty pracy, teksty geograficzne, fotografie, wykresy, tabele, infografiki oraz filmy. Metoda obserwacji może zostać z powodzeniem wykorzystana do poznawania i analizy obiektów lub procesów, przedstawionych na fotografiach, infografikach oraz filmach.
Wśród przygotowanych materiałów dydaktycznych do realizacji lekcji geografii w fazie przetwarzania, znajduje się 15 filmów geograficznych opracowanych w 2011 roku do zagadnień realizowanych w pierwszej klasie liceum dotyczących geografii społeczno-ekonomicznej świata. Zgodnie z założeniem, filmy dydaktyczne wprowadzają ucznia w określoną tematykę i stwarzają okazję do prowadzenia obserwacji pośrednich prezentowanych obiektów geograficznych, zjawisk i procesów.
Tytuły filmów geograficznych przygotowanych do fazy przetwarzania:
1. Przyczyny i skutki wielkich migracji
2. Wielkie metropolie
3. Wielkie kręgi kulturowe
4. Zróżnicowanie rozwoju gospodarczego
5. Obszary upraw roślin i chowu zwierząt na świecie
6. Problematyka wyżywienia ludności świata
7. Wielkie kompleksy leśne świata i ich wykorzystanie
8. Światowe gospodarowanie surowcami energetycznymi
9. Przemysły wysokiej technologii
10. Wykorzystanie atrakcyjnych turystycznie regionów świata i jego konsekwencje
11. Przyczyny i skutki globalizacji
12. Współczesna mapa polityczna świata
13. Działalność człowieka a równowaga w środowisku przyrodniczym
14. Gospodarka zasobami wodnymi świata
15. Skutki działalności rolniczej w środowisku przyrodniczym.
Wizualizacja obiektów geograficznych i procesów wspomaga proces ich postrzegania, ułatwia rozumienie omawianych zagadnień oraz przygotowuje do umiejętności przeprowadzania analizy i wyjaśniania. Zaletą filmów dydaktycznych jest możliwość ich wykorzystania w różnych warunkach edukacyjnych, edukacji stacjonarnej i zdalnej (online).
Literatura:
- Arends R.I. (1995). Uczymy się nauczać, WSiP, Warszawa.
- Bruner J., Krasińska E. (tł.) (1976). W poszukiwaniu teorii nauczania, Warszawa, PIW.
- Dylak S. (2000). Konstruktywizm jako obiecująca perspektywa w kształceniu nauczycieli. [w:]Kwiatkowska H., Lewowicki T., Dylak S. (red.), Współczesność a kształcenie nauczycieli. WSP ZNP, Warszawa.
- Dylak S. (red.) (2011). Strategia kształcenia wyprzedzającego, Kolegium Śniadeckich, UAM, Poznań.
- Dylak S. (2012). Metoda projektów płaszczyzna wzajemnego dostrajania się szkoły i digital natives. Neodidagmata, nr 33/34.
- Dylak S. (2013). Architektura wiedzy w szkole, Difin, Warszawa.
- Fiedorowicz M. (2013). GPS w głowie, czyli skąd się bierze orientacja w terenie. Focus, nr 8.
- Grabowska A., Budohoska W. (1995). Procesy percepcji, PWN, Warszawa.
- Kurcz I., Polkowska A. (1990). Interakcyjne i autonomiczne przetwarzanie informacji językowych na przykładzie tekstu czytanego na głos, Ossolineum, Wrocław.
- Łobocki M. (1999). Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych. Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków.
- Malinowska E., Lewandowski W., Harasimiuk A. (2004). Geoekologia i ochrona krajobrazu, UW, Warszawa.
- Martin Jean-Pol (1996). Das Projekt “Lernen durch Lehren” – eine vorläufige Bilanz. [in]: Henrici Gert, Zöfgen Ekkehard (Hg.): Fremdsprachen Lehren und Lernen (FLuL): Themenschwerpunkt: Innovativ-alternative Methoden, 25 Jg. Tübingen: Narr, 70-86.
- Martin Jean-Pol (2002). Lernen durch Lehren (LdL). [in:] Die Schulleitung – Zeitschrift für pädagogische Führung und Fortbildung in Bayern, Heft 4, 3-9.
- Medyczny model za “wewnętrzny GPS” w mózgu, 2015. [online] https://deon.pl/swiat/wiadomosci-ze-swiata/medyczny-nobel-za-wewnetrzny-gps-w-mozgu,304023.
- Mietzel G. (2002).Psychologia kształcenia. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk.
- Niemierko B. (2004). Cele kształcenia.[w:] Kruszewski K. (red.), Sztuka nauczania. Czynności nauczyciela, PWN, Warszawa.
- Okoń S. (1996). Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, PWN, Warszawa.
- Piotrowska I. (2005). Observation and presentation of phenomena in Geography education. [w:] Donert K., Charzyński P. (ed.), Changing horizons in geography education. Geography in European higher education, 2. Herodot Network & Association of Polish Adult Educators, Liverpool-Toruń, 52-57.
- Piotrowska I. (2006). Edukacja geograficzna jako podstawa postrzegania, rozumienia i ochrony środowiska przyrodniczego. [w:] Łanczont M., Janicki G. (red.), Wartości w geografii. UMCS, Lublin, 97-99.
- Piotrowska I. (2011). Fieldwork projects in bilingual geography teaching – orientation in geographical space. [in:] Donert K., Charzyński P., Podgórski Z. (ed.), Fieldwork in bilingual geography teaching. Geography in European higher education. EUROGEO & Association of Polish Adult Educators, Toruń, 15:115-125.
- Piotrowska I. (2012a). Kształtowanie pojęć geomorfologicznych w dwujęzycznym nauczaniu geografii fizycznej. Studia i Prace z Geografii i Geologii 24, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań.
- Piotrowska I. (2012b). The didactic model LdL (Lernen durch Lehren; Learning by Teaching)
as way to learn in regional Geography. [in:] Donert K., Charzyński P., Podgórski Z. (ed.), Bilingual teaching – globalization, regional geography and english integration. Geography in European higher education. EUROGEO & Association of Polish Adult Educators, Toruń, 16: 120-125. - Piotrowska I. (2014). Okulografia w badaniach postrzegania i konstruowania wiedzy geograficznej. [w:] Szkurłat E., Głowacz A. (red.) Edukacja geograficzna na świecie i w Polsce – wybrane problemy. Prace Komisji Edukacji Geograficznej PTG, Wydawnictwo UŁ, Łódź, 4:175-189.
- Piotrowska I., 2016. Brain’s GPS – not only for geographer. [in:] P. Charzyński, K. Donert, Podgórski Z. (eds.) (2016), Mapping the world – spatial skills in bilingual education. Geography in European higher education. EUROGEO & SOP Oświatowiec, Toruń, 20:167-177.
- Piotrowska I. (2018). Technologie geoinformacyjne w podstawie programowej – wyzwanie dla nauczyciela geografii. [w:] Hibszer A., Szkurłat E. (red.) Nauczyciel geografii wobec wyzwań reformowanej szkoły. Prace Komisji Edukacji Geograficznej PTG, Sosnowiec, 8:33-49.
- Piotrowska I., Cichoń M., Mrula A., Nowak-Pierszalska K. (2013). Scenariusze zajęć z geografii.[w:] Dylak S. (red.), Strategia kształcenia wyprzedzającego, UAM, OFEK, Poznań.
- Piskorz S. (1995). Zarys dydaktyki geografii, PWN, Warszawa.
- Sypniewski J. (2015). Wpływ Strategii Nauczania przez dociekanie naukowe na rozwój zainteresowań przyrodniczych uczniów oraz nabywanie kompetencji przyrodniczo-geograficznych w toku pozalekcyjnych zajęć Kółka Przyrodniczego, UAM, maszynopis.
- Szkurłat E. (2007). Psychologiczne i kulturowe uwarunkowania percepcji środowiska. [w:] Madurowicz M. (red.), Percepcja współczesnej przestrzeni miejskiej, WGiSR UW, Warszawa: 63-–72.
- Szkurłat E., Hibszer A., Piotrowska I., Rachwał T., Wieczorek T. (2019). Vademecum nauczyciela. Geografia. Wdrażanie podstawy programowej w szkole ponadpodstawowej. MEN, ORE, Warszawa.
- Taraszkiewicz M., Rose C. (2006). Atlas efektywnego uczenia (się), cz. I, Transfer Learning Sp. z o.o., Gdańsk.
- Wieber J.C. (1981). Étude du paysage et (ou?) analyse écologique. Travaux de l’ Institute de Géographie de Reims.
