Nauczanie zdalne w kształceniu geograficznym

Zespół pracowników i doktorantów Laboratorium Dydaktyki Geografii i Badań Edukacyjnych Wydziału Nauk Geograficznych i Geologicznych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu realizuje badania naukowe dotyczące nauczania zdalnego w kształceniu geograficznym. Sytuacja epidemiczna w Polsce i na świecie wydaje się sytuacją bez precedensu, wywołującą prawdziwą rewolucję technologiczną w sferze edukacji. Jej uczestnicy – nauczyciele, uczniowie, studenci i organy zarządzające – przeszli bowiem na formę kształcenia zdalnego, które okazuje się niezwykłym wyzwaniem.

Cel badań ankietowych adresowanych do nauczycieli geografii uczących zarówno w szkołach podstawowych, jak i ponadpodstawowych, stanowiło rozpoznanie sposobu zorganizowania nauczania zdalnego w kształceniu geograficznym, zakresu wykorzystania multimediów i narzędzi, organizacji czasu, sposobu przygotowania i przekazywania materiałów dydaktycznych, kształtowania umiejętności. Autorzy podjętych badań za ważne uznali postawienie następujących pytań: jak współcześni nauczyciele odnajdują się w tej nowej, nieprzewidzianej wcześniej i pełnej różnorodnych wyzwań sytuacji? Jak długo się adaptowali do podjęcia takiej formy nauczania? Ile czasu zajęło im rozpoznanie narzędzi i technik nauczania zdalnego? Na jakie trudności w pracy zdalnej napotykali, a także: jakie wartości dostrzegają w kształceniu na odległość? Wszystkie informacje, doświadczenia, przemyślenia, wrażenia i uwagi na temat edukacji zdalnej, procesu kształcenia zdalnego zostały z uwagą przeanalizowane.

Kwestionariusz ankiety podzielono na kilka tematycznych części dotyczących kolejno: Technik zdalnego nauczania w kształceniu geograficznym (narzędzia i usługi wykorzystywane do organizacji kształcenia zdalnego); Multimediów w zdalnym nauczaniu geografii (materiały najczęściej pozyskiwane z zasobów internetu wykorzystywane podczas zdalnego nauczania geografii, programy/narzędzia do samodzielnego przygotowania materiałów, czas potrzebny do przygotowania materiałów do lekcji podczas kształcenia tradycyjnego (sprzed epidemii oraz nauczania zdalnego); Oceny nauczania zdalnego w kształceniu geograficznym (zakres materiału, możliwości kształtowania umiejętności geograficznych, postaw, aktywizowania uczniów do pracy przy zastosowaniu technik zdalnych, możliwości dokonywania ewaluacji pracy i osiągnięć uczniów); Przygotowania nauczyciela do pracy zdalnej/autoewaluacja własnej pracy zdalnej (czas na dostosowanie się do nowej formy edukacji, możliwości techniczne i umiejętności związane z nauczaniem zdalnym, najtrudniejsze aspekty w nauczaniu zdalnym, motywacja w zaistniałej sytuacji do rozwijania własnych kompetencji technologicznych, poznawania nowych narzędzi, programów, metod). W badaniach zwrócono także uwagę na potrzeby, sukcesy i trudności uczniów w czasie edukacji zdalnej.

Przed rozpoczęciem właściwych badań, zgodnie z metodologią badań ankietowych, przeprowadzono badanie pilotażowe wśród nauczycieli geografii i na tej podstawie dopracowano i doprecyzowano postawione pytania. Wstępne wyniki badań dostarczają wielu ważnych i kluczowych informacji, które dają pełny obraz nauczania zdalnego w procesie kształcenia geograficznego. * Nauczanie zdalne wymaga niebywałego przygotowania technologicznego, cyfrowego (poznawania nowych programów, narzędzi, metod), umiejętności transpozycji materiału przedstawianego w wersji tradycyjnej na wersję cyfrową, ogromnego nakładu pracy i czasu na opracowywanie autorskich materiałów (większość badanych nauczycieli samodzielnie przygotowuje materiały do lekcji), a w sytuacji pozyskiwania materiałów z zasobów internetu – czasu potrzebnego na ich wyszukiwanie, przestudiowanie i ocenę pod kątem możliwości włączenia w określony proces dydaktyczny dostosowany do percepcji ucznia. Istotnym wyzwaniem podczas nauczania zdalnego stanowi kształtowanie umiejętności i postaw, które obok wiedzy merytorycznej stanowią istotną podstawę realizacji przedmiotu. Wyraźną trudność stanowi również brak bezpośredniego kontaktu z uczniami, nie wszyscy uczniowie radzą sobie bowiem z taką formą bycia w relacji, nie wszyscy uczniowie potrafią się uczyć. Bardzo dużo czasu podczas nauczania zdalnego zajmuje komunikacja z uczniami i rodzicami/opiekunami, której wymiar wzrósł nawet czterokrotnie w porównaniu z tradycyjnym. Na szczególną uwagę zasługuje fakt dodatkowego nakładu czasu przeznaczanego przez nauczycieli na własne uczenie się, udział w szkoleniach, webinariach czy konferencjach poświęconych metodom/strategiom/technikom nauczania zdalnego, aby sprostać wyzwaniu, jakim jest kształcenie zdalne. To także niejednokrotnie wiąże się z indywidualnymi nakładami finansowymi nauczycieli (a tego aspektu niestety chyba nie zauważa się; bardziej zwraca się uwagę na to, czy uczniowie mają określony sprzęt i możliwości, pomijając nauczycieli). Konkludując, należy stwierdzić, że zaledwie w ciągu niecałych trzech miesięcy nastąpił niebywały „skok” technologiczny, cywilizacyjny. I pomimo że we wszystkich poprzednich podstawach programowych, nie tylko geografii, pojawiały się zapisy dotyczące technologii informacyjno-komunikacyjnych (TIK), to nigdy dotychczas nie zostały one tak efektywnie wprowadzane i wykorzystywane. Zatem nauczanie zdalne kształtuje się hic et nunc, na naszych oczach, przy ogromnym zaangażowaniu nauczycieli, uczniów i rodziców (w przypadku młodszych uczniów), a rozwój tego zjawiska dla przyszłości edukacji może być wartością dodaną, wzbogacającą proces kształcenia.